طبیعت این گونه است که هر چه به سوى آینده پیش مى رود و از گذشته دور مى شود، از اهمیت وقایع بزرگى که از آن ها گذر نموده مى کاهد و آرام آرام از صحنه یاد و خاطره هم محو مى گردد؛ چنان که گویى هیچ حادثه اى رخ نداده. حتى بزرگ ترین وقایع نیز براى رسیدن به این نقطه در سیر تاریخى خود شاید در صورت مقاومت بتواند چند دهه بیشتر ماندگار باشد و در نهایت به صورت تاریخى حماسى که تنها موجب غرور دست هاى از مردم گردد باقى بماند.
اما ماجراى غدیر و حدیث غدیر به رغم گذشت دوران و اعصار بر آن و با طى ۱۴۰۰ سال و با وجود تلاش هاى مستمر براى سرکوبى و فراموشاندن آن و خارج کردن آن از مسیر استوار و مواضع پایدارش، به رغم آنچه پیروانش در این راه اعم از خوارى و ذلت و غربت و آوارگى به جان خود خریدند، با وجود همه این ها غدیر همچنان به صورت حساس ترین و مهمترین مسئله باقى ماند و بدین صورت غدیر بیشترین تعلق و ارتباط را با آینده بشر و اهداف وى در دنیا و آخرت پیدا کرده است. غدیر یکى از مهم ترین حوادث در تاریخ اسلام بوده که نگاهبان دستاوردهاى پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم تا برپایى قیامت است.
اسنادى که به این حادثه و حدیث آن در حجه الوداع اشاره مى کند به قدرى زیاد است که هر شخص بى نظرى نگاهى به مجموعه این اسناد و مدارک بیندازد یقین پیدا مى کند که حدیث غدیر از قطعى ترین روایات اسلامى و مصداق روشنى از حدیث متواتر است که اگر کسى در تواتر آن شک کند، باید به هیچ حدیث متواترى اعتقاد نداشته باشد.
در این خصوص همان اندازه که پیشوایان حدیث اهل سنت و مؤلفان کتاب هاى صحاح و سنن، مورخان و سیره نویسان ایشان نوشته اند، کافى خواهد بود که گروهى از ایشان نص حدیث غدیر را با اسناد معتبر و به صورت مسند نقل کرده و گروهى دیگر براى رعایت اختصار یا با توجه به شهرت حدیث، اسناد آن را حذف و حدیث را به صورت مرسل نقل نموده اند.
حال براى اثبات این مهم نظرى همه جانبه به حدیث غدیر مى افکنیم و اشخاصى را که آن را روایت کرده و متذکر شده اند و به درستى آن اعتماد نموده، معرفى مى کنیم.
راویان حدیث غدیر:
علامه امینى(ره) در الغدیر، ۱۱۰ نفر از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین و نیز به اسامى ۳۶۰ نفر از علماى اهل سنت که از ابتداى قرن دوم تا قرن ۱۴ به این حدیث اشاره کرده اند را نام مى برد{۱}
الف) راویان حدیث غدیر از اهل بیت علیهم السلام
1. امیرالمؤمنین على علیه السلام
على علیه السلام بعد از وفات پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم در هر موقعیتى که مناسب مى دیدند به این حدیث متذکر مى شدند از جمله روز شورا{۲}، روز رحبه{۳}، جنگ جمل{۴} و… .
2. فاطمه صدیقه علیها السلام دختر رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم{۵}
3. امام حسن مجتبى علیه السلام{۶}
4. امام حسین علیه السلام{۷}
ب) راویان حدیث از صحابه
1. ابوبکربن ابى قحافه تمیمى
2. ام سلمه همسر پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم
3. انس بن مالک انصارى خزرجى، خادم پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم
4. براءبن عازب انصارى اوسى
5. ثابت بن ودیعه انصارى
6. جابربن عبداللّه انصارى
7. حذیفهبن الیمان یمنى
8. حسان بن ثابت
9. خزیمهبن ثابت انصارى ذوالشهادتین
10. زیدبن ارقم انصارى خزرجى
11. سعدبن ابى وقّاص، ابواسحاق
12. سلمان فارسى ابوعبداللّه
13. سهل بن سعد انصارى، خزرجى، ساعدى، ابوالعباس
14. عایشه دختر ابىبکر
15. عبداللّه بن عباس
16. عثمان بن عفّان
17. عمّاربن یاسر عنسى، ابوالیقظان
18. عمربن خطاب{۸}
19. قیسبن ثابتبن شمّاس انصارى
و…{۹}
اسامى ۱۱۰ نفر از بزرگان صحابه نقل شده که حدیث غدیر را روایت کرده اند؛ اما مى توان گفت به طور حتم بیش از این افراد حدیث غدیر را روایت کرده اند؛ زیرا مطابق نقل تاریخ صدهزار یا بیشتر در سرزمین خم حاضر بوده اند.
حافظ سجستانى(متوفا ۴۷۷) در کتاب الدرایه فى حدیث الولایه نام ۱۲۰ صحابى راوى این حدیث را آورده است{۱۰}
ج) راویان حدیث از تابعین
حدیث غدیر را ۸۴ نفر از تابعین نقل کرده اند؛ امثال:
– ابوسلیمان مؤذن از بزرگان تابعین
– ابوصالح سمّان ذکوان مدنى (احمدبن حنبل او را ثقه ثقه معرفى کرده{۱۱})
– اصبغبن نباته کوفى
– حکم بن عتیبه کوفى، کندى، در حق او گفته شده ثقه، ثبت، فقیه
– زاذانبن عمر کندى، بزّار کوفى، از بزرگان تابعین
– سلیم بن قیس هلالى
– طاووس بن کیسان یمانى، جَنَدى
– عمربن عبدالعزیز، خلیفه اموى
– مسلم بن صُبَیح همدانى، کوفى، عطار
– و دیگران.
د) راویان حدیث غدیر از قرن دوم تا قرن چهاردهم
در قرن دوم ۵۶ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– حافظ محمّدبن اسحاق مدنى (۱۵۱)
– حافظ وکیعبن جراح (۱۹۶)
در قرن سوم ۹۲ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– حافظ محمّدبن اسماعیل بخارى {۱۲}(۲۵۶)
– حافظ احمدبن یحیى بلاذرى{۱۳}(۲۷۹)
در قرن چهارم ۴۳ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– احمدبن شعیب نسائى در سنن و خصائص {۱۴}(۳۰۳)
– حافظ احمدبن على موصلى، ابویعلى {۱۵}(۳۰۷)
– ابوالقاسم طبرانى{۱۶}(۳۶۰)
در قرن پنجم ۲۴ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– ابوبکر خطیب بغدادى {۱۷}(۴۳۶)
– حافظ حسکانى حنفى{۱۸}(۴۹۰)
در قرن ششم ۲۰ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– ابن عساکر دمشقى {۱۹}(۵۷۱)
– موفق بن احمد خوارزمى {۲۰}(۵۶۸)
در قرن هفتم ۲۱ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– فخرالدین رازى شافعى {۲۱}(۶۰۶)
– ابن اثیر جزرى {۲۲}(۶۳۰)
– ابن ابى الحدید معتزلى{۲۳}(۶۵۵)
در قرن هشتم ۱۸ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– شیخ الاسلام جوینى {۲۴}(۷۲۲)
– ابن کثیر شافعى{۲۵}(۷۷۴)
و… .
در قرن نهم ۱۶ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– حافظ ابى الحسن هیثمى شافعى {۲۶}(۸۷۰)
– ابن صباغ مالکى {۲۷}(۸۵۵)
و… .
در قرن دهم ۱۴ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– ابن حجر هیثمى شافعى{۲۸}(۹۷۴)
– متقى هندى{۲۹}
و… .
در قرن یازدهم ۱۲ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– نورالدین حلبى شافعى {۳۰}(۱۰۴۴)
– احمدبن الفضل بن محمّدباکثیر المکى الشافعى (۱۰۴۷)
و… .
در قرن دوازدهم ۱۳ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– ابن حمزه حرّانى {۳۱}(۱۱۲۰)
– ضیاءالدین مقبلى (۱۱۰۸)
در قرن سیزدهم ۱۲ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– شهاب الدین آلوسى{۳۲}(۱۲۷۰)
و… .
در قرن چهاردهم ۱۹ نفر از علماى اهل سنت از قبیل:
– شیخ محمّد عبده مصرى {۳۳}(۱۳۲۳)
سید عبدالحمید آلوسى (۱۳۲۴)
و….
منابع:
1- الامینى، الغدیر، ج ۱، ص ۱۴-۱۵.
2- ابن مغازلى، المناقب، ص ۱۱۲، ح ۱۵۵؛ ذهبى میزان الاعتدال، ج ۱، ص ۴۴۱، رقم ۱۶۴۳.
3- ابن حنبل، مسند، ج ۴، ص ۳۷۰ و ج ۱، ص ۱۱۹؛ ابن الاثیر، اسدالغابه، ج ۳، ص ۳۰۷؛ ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۴، ص ۷۴ و… .
4- خوارزمى، المناقب، ص ۱۸۲، ح ۲۲۱؛ هیثمى، مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۷.
5- الامینى، الغدیر، ص ۱۲۷ به نقل از: جزرى، أسنى المطالب، ص ۴۹.
6- قندوزى، ینابیع الموده، ج ۳، ص ۳۶۹.
7- سلیم، کتاب سلیم، ص ۳۲۱.
8- حدیث او را حافظ ابن مغازلى در مناقب، ص ۲۲، ح ۳۱ و ابن کثیر دمشقى در البدایه و النهایه، ج ۷، ص ۳۸۶ و ذخائر العقبى، ص ۶۷ به نقل از مسند احمد آورده است. اینان عمر را از جمله راویان حدیث غدیر به حساب آورده اند.
9- نام همه راویان در الغدیر، ج ۱ آمده است.
10- رضوانى، غدیرشناسى و پاسخ به شبهات، ص ۹۴.
11- ابن حنبل، العلل و معرفه الرجال، ج ۳، ص ۱۶۱، رقم ۴۷۲۳.
12- بخارى، التاریخ الکبیر، ج ۱، ص ۳۷۵.
13- بلاذرى، انساب الاشراف، ص ۱۰۸.
14- نسائى، خصائص امیرالمؤمنین، ص ۱۳۲ _104 _103 _101 _100 _96 _93.
15- ابویعلى، المسند، ج ۱۱، ص ۳۰۷.
16- طبرانى، المعجم الاوسط، ج ۲، ص ۳۶۹ _275.
17- بغدادى، تاریخ بغداد، ج ۸، ص ۲۸۴.
18- حسکانى حنفى، شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۲۰۱، ح ۲۱۱.
19- ابن عساکر دمشقى، ترجمه الامام علىبن ابىطالب، ج ۲، ص ۷۰.
20- خوارزمى، المناقب، ص ۱۵۴، ح ۱۸۲.
21- فخر رازى، التفسیر الکبیر، ج ۱۲، ص ۴۹.
22- ابن الاثیر، اسد الغابه، ج ۱، ص ۳۶۴.
23- ابن ابىالحدید، شرح نهجالبلاغه، ج ۱، ص ۱۳.
24- جویینى، فرائد السمطین، باب ۱۲.
25- ابن کثیر دمشقى، البدایه و النهایه، ج ۵، ص ۲۰۹.
26- هیثمى، مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۶۵.
27- ابن صباغ مالکى، الفصول المهمه، ج ۱ص ۲۳۵.
28- ابن حجر هیثمى شافعى، الصواعق المحرقه، ص ۴۳.
29- هندى، کنز العمال، ج ۱۳، ص ۱۵۸ _157 _138 _131 _105 _104 و ۱۶۸.
30- حلبى شافعى، السیره الحلبیه، ج ۳، ص ۲۷۴.
31- ابن حمزه حسینى، البیان و التعریف، ص ۵۹۳.
32- الالوسى، شهاب الدین، روح المعانى، ج ۶، ص ۱۹۴.
33- رشیدرضا، المنار، ج ۶، ص ۳۸۴.
