اقتصاد مقاومتی (به انگلیسی: Resilient Economy یا Resistive economy)[۱][۲] روشی برای مقابله با تحریم‌های اقتصادی علیه یک منطقه یا کشور تحریم شده، با کمترین وابستگی به خارج از کشور در خصوص نیازهای اساسی و راهبردی است.[۳] در شرایطی که صادرات و واردات هیچ‌کدام برای آن کشور مجاز نمی‌باشد.[۴] معمولاً دولت‌های رانتیر که به‌لحاظ سیاسی فاقد دموکراسی و یا دارای دموکراسی‌های ضعیف، و از نظر اقتصادی، دارای اقتصادی وابسته و تک‌محصولی هستند، پس از مواجهه با بحران‌های اقتصادی و تهدید به تحریم، به سمت اقتصاد مقاومتی و مقاوم‌سازی نظام اقتصادی حرکت می‌کنند.[۵]
تعاریف
اقتصاد مقاومتی به معنی تشخیص حوزه‌های فشار و متعاقباً تلاش برای کنترل و بی‌اثر کردن آن تاثیرها است و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت است. همچنین برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید وابستگی‌های خارجی کاهش یابد و بر تولید داخلی کشور و تلاش برای خوداتکایی تأکید گردد.[۶] طبق نظر دولتمردان ایران در تعریف اقتصاد مقاومتی، ضرورت مقاومت برای رد کردن فشارها و عبور از سختی‌ها برای رسیدن به نقاط مثبت ملی نیاز است[۷]
این روش اقتصادی از نظر تعریف با اقتصاد ریاضتی تفاوت دارد.[۶]
تاریخچه:
در غزه
اصطلاح اقتصاد مقاومتی اولین بار در سال ۲۰۰۷ پس از محاصره غزه توسط اسرائیل که مواد غذایی و نهاده‌های اولیه برای تولید و پیشرفت اقتصادی را نیز شامل می‌شد و ناتوانی غزه در صادرات، امکان صادرات و کشت بسیاری از محصولات کشاورزی از جمله توت فرنگی را کاهش داده بود مورد استفاده قرار گرفت و ضوابط و معیارهای حاکم بر مفهوم اقتصاد مقاومتی شناسایی گردید.[۴]
در ایران:
اقتصاد مقاومتی در ایران اولین بار در دیدار کارآفرینان با آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران در شهریور سال ۱۳۸۹ مطرح گردید. آیت الله خامنه‌ای «اقتصاد مقاومتی» را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی نمود و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل «فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برای جهش» را معرفی نمود.[۸] رویکرد اقتصادی ایران تحت عنوان «اقتصاد مقاومتی» غالباً در برابر اقتصاد تحت سیطرهٔ غرب دیده می‌شود.[۹]
پس از تشدید تحریمها علیه ایران در سالهای اخیر این شیوه توسط حکومت ایران ترویج می‌شود و در اقتصاد مقاومتی هدف استفاده از توان داخلی و مقاومت در مقابل تحریمها با ایجاد کمترین بحران است.[۱۰][۱۱] سید علی خامنه‌ای در ۱۳۹۲/۱۱/۳۰، سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» را به مسئولان ایرانی ابلاغ کرده است.[۱۲] بعقیده آیت الله خامنه‌ایاقتصاد مقاومتی را اقتصادی برون نگر و درون زا است ولی درون گرا نیست. علی طیب نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی در دولت یازدهم ایران معتقد است که اقتصاد مقاومتی اقتصادی «انعطاف‌پذیر» است.[۹] مشخصه اصلی یک اقتصاد مقاوم انعطاف‌پذیری در برابر شوک‌های خارجی است. زمانی که طوفان می‌آید، درخت خشک ممکن است به راحتی بشکند اما یک درخت انعطاف‌پذیر می‌تواند طوفان را از سر بگذراند.[۹] از نظر محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران، ایجاد ایالتها و فدرالیسم و تمرکز زدایی از قدرت و واگذاری اختیارات تصمیم‌گیری به مناطق، از لوازم مقاومتی کردن اقتصاد ایران است.[۱۳]
سایر کشورها
بعقیده حجت االله عبدالملکی بیش از ۲۰۰ مورد تحریم اقتصادی در صدسال گذشته در جهان رخ داده است که تحریم کننده‌ها، تحریم شونده‌ها، و علل و نوع تحریمها متعدد بوده است.[۱۴] کشورهای همچون کره شمالی، یوگسلاوی، کوبا و لیبی کشورهایی هستند که بانک مرکزی آنها تحت تحریم قرار گرفت این کشورها توانستند با بازطراحی نظام بانکی خود برخی از ظرفیت های درونی خودشان را به فعلیت برسانند. بعضی از اقتصادهایی که تحت تحریم قرار گرفته‌اند، به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های داخلی خودشان توجه کرده و تا حدودی خودشان را قدرتمند کرده‌اند. آمریکا کشوری با اقتصاد مقاوم است که هیچ تحریمی نمی‌تواند برضد آمریکا اعمال شود و اقتصاد امریکا را تهدید کند.[۱۵] کشورهایی نظیر ژاپن، با تولید کالاهای با کیفیت، بازارهای سایر کشورها را به خود وابسته نموده‌اند و اگر کشوری بخواهد ژاپن را تحریم کند، خود آن کشور بیشتر متضرر می‌شود.[۱۶]
منابع
