امام حسن علیه السلام نخستین فرزند امام علی علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است که در نیمه ماه مبارک رمضان سال سوم هجرى قمرى در مدینه منوره دیده به جهان گشود و با تولد خویش، در جدش پیامبر صلی الله علیه و آله و سایر اهل بیت علیهم السلام شادى و نشاط ویژه اى پدید آورد.
امام حسن علیه السلام بنا به روایت شیعه و اهل سنت، شبیه ترین انسان ها به رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و در این باره گفته شده است: و کان الحسن اشبه النّاس برسول اللّه صلی الله علیه و آله خلقاً و هَدیاً وَ سؤدداً؛ حسن از جهت سیما، روش و رهبرى از همه بیشتر به رسول خدا صلی الله علیه و آله شباهت داشت.[۱]
امام حسن علیه السلام پس از شهادت پدرش امیرمؤمنان على بن أبى طالب علیه السلام در کوفه، با درخواست و بیعت یاران آن حضرت و اهالى کوفه، خلافت را پذیرفت و راه و روش عدالت پرور پدرش را تداوم بخشید.[۲]
ولیکن با فتنه انگیزى هاى معاویه بن ابی سفیان و شرارت هاى سران سفاک سپاه او از یک سو و نفاق و خیانت برخى از سران سپاه امام علیه السلام و ایجاد چند دستگى در میان مردم و خستگى آنان از جنگ و خونریزى از سوى دیگر، آن حضرت را واداشت که براى حفظ اصل اسلام و در نظر گرفتن مصلحت مسلمانان، با معاویه صلح کند و حکومت را به طور موقت و مشروط به وى سپارد.
از آن پس، امام علیه السلام از کوفه به وطنش مدینه بازگشت و بقیه عمر شریف خود را در مدینه گذرانید. آن حضرت گرچه از حکومت کناره گیرى کرده بود ولى با رفتار و کردار خود، امت اسلام را به جنایت هاى معاویه و عاملان او در سراسر مناطق اسلامى آگاه مى کرد و روحیه رزم و جهاد را در نهاد آنان دوباره زنده مى کرد.
وجود آن حضرت براى معاویه و عامل او در مدینه، بسیار گران مى آمد و مانع ترک تازى آنان مى گردید و دستگاه غاصب خلافت را با مشکلاتى مواجه مى کرد. از جمله این که معاویه تصمیم گرفته بود که فرزند خود یزید را جانشین خویش گرداند و در این راه تلاش زیادى به عمل آورد ولیکن در آغاز توفیق چندانى به دست نیاورد.
چون این فکر شیطانى مخالف با صلحنامه امام حسن علیه السلام بود و از سوى دیگر وجود شخصیت امام حسن علیه السلام مانع تحقق هدف هاى معاویه بود. بدین جهت در صدد از میان برداشتن این اسوه بزرگ عالم اسلام برآمد و در این راه از منافقان و کسانى که به خاطر وابستگى فامیلى با آن حضرت رابطه داشتند، سود جست.
معاویه از طریق اشعث بن قیس، دخترش جعده را که همسر امام حسن علیه السلام بود وسوسه کرد و او را به شهادت آن حضرت ترغیب و تطمیع نمود. وى به جعده گفت که اگر حسن را به قتل آورى، علاوه بر این که یکصد هزار درهم پول نقد دریافت مى کنى، وى را به عقد فرزندش یزید درمى آورد و او را ملکه عالم اسلام قرار مى دهد.
جعده که نفاق و دوچهرگى را از پدرش به ارث برده بود، هر چه بیشتر خود را به آن حضرت نزدیک گردانید و پس از جلب توجه امام علیه السلام، ناجوانمردانه به آن حضرت، خیانت کرد و به وى زهر خورانید.
امام حسن علیه السلام به خاطر نوشیدن زهر، مسموم شد و به مدت چهل روز در بسترى بیمارى افتاد و روز به روز، حالش وخیمتر گردید، تا این که در ۲۸ صفر سال پنجاه هجرى قمرى، مصادف با سى و دومین سال رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله در مدینه به شهادت رسید و محبان اهل بیت علیهم السلام را در سوگ بزرگى فرو برد. امام حسین علیه السلام به تجهیز بدن مطهر برادرش پرداخت و سپس جهت تدفین آن در کنار مرقد پیامبر صلی الله علیه و آله، اقدام به تشییع جنازه نمود.
عده زیادى از اهالى مدینه، اهل بیت علیهم السلام و تمامى بنى هاشم در تشییع جنازه امام شهید خود همراهى کردند و با عزت و احترام، بدن مطهرش را به سوى مرقد رسولخدا صلی الله علیه و آله حرکت دادند. ولى بنى امیه و مخالفان اهل بیت علیهم السلام با تحریک عایشه بنت ابى بکر مانع تدفین بدن آن حضرت در جوار مرقد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شدند و در این راه بسیار پافشارى کرده و آماده هرگونه فتنه و فساد گردیدند.
جوانان بنى هاشم و پیروان ولایت آماده دفاع از حریم امامت و ولایت شدند. امام حسین علیه السلام که در شهادت برادرش امام حسن علیه السلام، از همه سوگوارتر و غمگین تر بود، در برابر حرمت شکنى هاى بنى امیه و مخالفان اهل بیت علیهم السلام فرمود:
واللّه لولا عهد الحسن علیه السلام إلىّ بحقن الدّماء، و أن لااُهریق فى أمره مِحجمه دم، لعلمتم کیف تأخذ سیوف اللّه منکم مآخذها، و قدنقضتم العهد بیننا و بینکم، و أبطلتم ما اشترطنا علیکم لأنفسنا.[۳]
سوگند به خدا اگر برادرم با من پیمان نبسته بود که در پاى جنازه او به اندازه حجامت خونى ریخته نشود، مى دیدید که چگونه شمشیرهاى الهى از نیام بیرون مى آمدند و دمار از روزگار شما برمى آوردند. شما همان بیچارگان روسیاه اید که عهد میان ما و خود را شکستید و شرائط فی ما بین را باطل ساختید.
امام حسین علیه السلام و سایر بنى هاشم که به خاطر سفارش امام حسن علیه السلام، کظم غیض کرده و بردبارى و جوانمردى را پیشه خود داشتند، به ناچار بدن امام حسن علیه السلام را به سوى قبرستان بقیع حمل نموده و در جوار جده اش فاطمه بنت اسد تدفین نمودند.[۴]
هم اکنون مزار امام حسن مجتبى علیه السلام به همراه سه تن از امامان معصوم (یعنى امام زین العابدین، امام باقر و امام صادق علیهم السلام) بدون هیچ گونه گنبد و بارگاهى در این قبرستان قرار دارد و محل زیارت بسیارى از شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام مى باشد.
در تاریخ شهادت امام حسن مجتبى علیه السلام، علما و مورخان شیعه اتفاق نظر دارند که آن حضرت در ۲۸ صفر سال ۵۰ قمرى در سن ۴۷ سالگى به علت مسمومیت از سوى همسرش جعده بنت اشعث به لقاء اللّه پیوست.[۵]
ولیکن علماى اهل سنت به اختلاف پرداختند. برخى از آنان، ربیع الاول سال ۴۹ قمرى،[۶] برخى ربیع الاول سال ۵۰ قمرى و برخى آخر ماه صفر سال ۵۰ قمرى را ذکر کرده اند. همچنین در مقدار عمر آن حضرت به اختلاف پرداختند.[۷] ولى اکثر آنان اتفاق نظر دارند که همسرش وى را مسموم کرد و پس از تشییع جنازه، سعید بن عاص (عامل معاویه در مدینه) بر بدن او نماز گذاشت.[۸]
پانویس
الإرشاد (شیخ مفید)، ص ۳۴۷.
همان.
همان، ص ۸.
نک: کشف الغمه (علی بن عیسی اربلی)، ج ۲، ص ۸۰ و الارشاد، ص ۹.
نک: الکافى (کلینی)، ج ۱، ص ۴۶۱؛ بحارالانوار (علامه مجلسی)، ج ۴۴، ص ۱۴۹ و الارشاد، ص ۳۴۶.
انساب الأشراف (بلاذری)، ج ۳، ص ۷۵.
بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۴۹.
همان.
منابع
سید تقى واردى، روز شمار تاریخ اسلام، جلد دوم: ماه صفر
منابع بیشتر:
وقایع الایام شیخ عباس قمی،۲۸ صفر
