موسسه علمی فرهنگی نقطه اسرار پردیس

«۵۹۹» پیشانی و پشت دست‌ها را باید از بالا به پایین مسح نماید؛ و کارهای تیمّم را باید پشت سر هم به‌جا آورد و اگر بین آنها به‌قدری فاصله دهد که نگویند تیمّم می‌کند، باطل است. «۶۰۰» در تیمّم باید پیشانی و کف دست‌ها و پشت دست‌ها پاک باشد. و اگر کف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بکشد، باید با همان کف دست نجس تیمّم کند، و احتیاط واجب در این است که اگر روی دست نجس نیست، هم با کف دست و هم با روی دست تیمم نماید. «۶۰۱» انسان باید برای تیمّم انگشتر را از دست بیرون آورد و اگر در پیشانی یا پشت دست‌ها یا در کف دست‌ها مانعی باشد، مثلاً چیزی به آنها چسبیده باشد، باید برطرف نماید. «۶۰۲» اگر پیشانی یا پشت دست‌ها زخم است و پارچه یا چیز دیگری را که بر آن بسته نمی‌تواند باز کند، باید دست را روی آن بکشد. و نیز اگر کف دست زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری را که بر آن بسته نتواند باز کند، باید دست را با همان پارچه به چیزی که تیمّم به آن صحیح است بزند و به پیشانی و پشت دست‌ها بکشد. و اگر کف دست به‌سبب شکستگی یا عارضه دیگری به‌طوری در میان گچ باشد که قابل برداشتن نیست، برای تیمم از دیگران کمک بگیرد. «۶۰۳» اگر پیشانی و پشت دست‌ها مو داشته باشد اشکال ندارد، ولی اگر موی سر روی پیشانی آمده باشد و بیش از حدّ معمول باشد، باید آن را عقب بزند. «۶۰۴» کسی که وظیفه‌اش تیمّم است بنابر احتیاط واجب نباید پیش از وقت نماز برای نماز تیمّم کند، ولی اگر برای کار واجب دیگر یا مستحبی تیمّم کند و تا وقت نماز عذر او باقی باشد، می‌تواند با همان تیمّم نماز بخواند. «۶۰۵» کسی که وظیفه‌اش تیمّم است، اگر بداند تا آخر وقت عذر او باقی می‌ماند، در وسعت وقت می‌تواند با تیمّم نماز بخواند. و همچنین اگر امید برطرف شدن عذر در آخر وقت را دارد، اظهر جواز مبادرت به نماز با تیمم است، اگرچه تأخیر افضل و احوط است. «۶۰۶» کسی که نمی‌تواند وضو بگیرد یا غسل کند، می‌تواند نمازهای قضای خود را با تیمّم بخواند هر چند احتمال بدهد که به‌زودی عذر او برطرف می‌شود. «۶۰۷» کسی که نمی‌تواند وضو بگیرد یا غسل کند، جایز است نمازهای مستحبی را که مثل نافله‌های شبانه‌روز وقت معین دارد با تیمّم بخواند، حتی در اول وقت. «۶۰۸» اگر به‌واسطه نداشتن آب یا عذر دیگری تیمّم کند، بعد از برطرف شدن عذر، تیمّم او باطل می‌شود. «۶۰۹» کسی که وظیفه‌اش تیمّم است اگر برای کاری تیمّم کند، تا تیمّم و عذر او باقی است، کارهایی را که باید با وضو یا غسل انجام داد، می‌تواند به‌جا آورد، ولی اگر عذرش تنگی وقت بوده، یا با داشتن آب، برای نماز میت یا خوابیدن تیمّم کرده، فقط کاری را که برای آن تیمّم نموده، می‌تواند انجام دهد.
کتاب: توضیح‌المسائل | شناسه: ۳۷۵۸ | پیوند ثابت
«۵۹۷» در تیمّم چهار چیز واجب است: اول: نیت. دوم: زدن تمام کف دو دست با هم بر چیزی که تیمّم به آن صحیح است. و بنابر احتیاط واجب همراه با ضربه باشد و گذاشتن دو دست بر زمین کافی نیست. سوم: کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر می‌رویَد تا ابروها و بالای بینی، و بنابر احتیاط واجب باید دست‌ها روی ابروها هم کشیده شود. چهارم: کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ. «۵۹۸» تیمّم بدل از غسل و بدل از وضو با هم فرقی ندارند، ولی احتیاط مستحب آن است که در تیمم بدل از غسل، بلکه در هر تیمّمی، بعد از مسح پیشانی، یک بار دیگر کف دست‌ها را به زمین بزند و پشت دست‌ها را به همان صورتی که گفته شد با کف دست دیگر مسح نماید.
کتاب: توضیح‌المسائل | شناسه: ۳۷۵۷ | پیوند ثابت
«۵۸۷» تیمم به خاک، ریگ، کلوخ و سنگ، اگر پاک باشند صحیح است، و به آجر و کوزه قبل از پخته شدن نیز صحیح است، ولی اگر پخته شده باشد و چیز دیگری برای تیمم ندارد، احتیاطاً هم به اینها و هم به مانند گِل یا غبار تیمم نماید. «۵۸۸» تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهک قبل از پخته شدن صحیح است؛ و اگر سنگ گچ و آهک پخته شده است و چیز دیگری ندارد احتیاطاً هم به آنها و هم به گِل یا غبار، اگر برایش ممکن است، تیمم نماید. ولی تیمّم به جواهر، مانند سنگ عقیق و فیروزه باطل می‌باشد. «۵۸۹» اگر خاک، ریگ، کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید با تکان دادن لباس و فرش و مانند آن خاک تهیه کند. همچنین اگر با خشک کردن گِل بتواند خاک تهیه کند باید این کار را انجام دهد؛ و اگر تهیه خاک به هیچ صورتی ممکن نیست، دست خود را بر لباس یا فرش و مانند آن بزند تا روی آن غبار آلود شود و بر آن تیمم کند و اگر غبار در لای لباس یا فرش باشد، تیمم بر آن صحیح نیست؛ چنانچه گرد و غبار هم پیدا نشود باید به گِل تیمم کند و اگر گِل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون تیمم بخواند و بنابر اقوی بعداً قضای آن را به‌جا آورد. «۵۹۰» کسی که آب ندارد اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممکن است باید آن را آب کند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید، و اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون وضو و تیمّم بخواند و بعداً باید قضای آن را هم بخواند. «۵۹۱» اگر با خاک و ریگ چیزی مانند کاه، که تیمم به آن باطل است مخلوط شود، نمی‌تواند به آن تیمّم کند، ولی اگر آن چیز به‌قدری کم باشد که در خاک یا ریگ، ازبین‌رفته حساب شود، تیمم به آن خاک و ریگ صحیح است؛ بلکه اگر آن چیز کم باشد و از بین رفته هم حساب نشود، ولی عرفاً خاک و ریگ گفته شود، بعید نیست تیمم صحیح باشد. «۵۹۲» تیمّم به دیوار گِلی صحیح است و همچنین است تیمّم به زمین و خاک نمناک و تیمم به گِل سفت شده نیز صحیح است. بنابراین گِلی که تیمم به آن با وجود زمین و خاک خشک صحیح نیست، گِلی است که تَر باشد. «۵۹۳» چیزی که بر آن تیمّم می‌کند باید پاک باشد و اگر چیز پاکی که تیمّم به آن صحیح است، ندارد، احتیاط در این است که نماز را بدون تیمم بخواند و بعداً با وضو یا غسل یا تیمم نماز را دو مرتبه بخواند. «۵۹۴» چیزی که بر آن تیمم می‌کند نباید غصبی باشد. «۵۹۵» کسی که در جای غصبی محبوس است، اگر آب و خاک او غصبی است، باید با تیمّم نماز بخواند در صورتی که تیمم موجب تصرفی بیشتر از ماندن در آنجا نشود یا صاحب آن زمین به تیمم کردن او راضی باشد. «۵۹۶» مستحب است بعد از زدن دست بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است، دست را بتکاند که گرد آن بریزد.
کتاب: توضیح‌المسائل | شناسه: ۳۷۵۶ | پیوند ثابت
در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمم کرد: ١ـ پیدا نکردن آب؛ ٢ـ مشقت بیش‌ازحد؛ ٣ـ ترس از ضرر؛ ۴ـ نیاز به آب برای حفظ جان؛ ۵ـ نیاز به آب برای تطهیر؛ ۶ـ نداشتن آب مباح؛ ٧ـ نداشتن وقت برای وضو یا غسل. و تفصیل هر کدام به ترتیب ذکر می‌شود. ١ـ پیدا نکردن آب: «۵۵۲» اگر انسان در آبادی باشد، باید برای تهیه آب وضو و غسل، به‌قدری جست‌وجو کند که از پیدا کردن آب ناامید شود و اگر در بیابان باشد، چنانچه زمین آن سخت است و یا پست و بلند است و یا به‌سبب وجود درخت و مانند آن عبور در آن زمین مشکل است، باید در هریک از چهار طرف به اندازه پرتاب یک تیر ـ که در قدیم با کمان پرتاب می‌کردند و در حدود دویست قدم می‌شود، در جست‌وجوی آب برود و اگر زمین آن این طور نیست، باید در هر طرف به اندازه پرتاب دو تیر جست‌وجو نماید. «۵۵۳» اگر بعضی از چهار طرف هموار و بعضی دیگر پست و بلند یا عبور در آن مشکل باشد، باید در طرفی که هموار است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفی که این‌طور نیست به اندازه پرتاب یک تیر جست‌وجو کند؛ و همین‌طور است اگر در یک طرف قسمتی هموار و قسمت دیگر ناهموار باشد. «۵۵۴» کسی که وقت نماز او تنگ نیست و برای تهیه آب وقت دارد اگر یقین یا اطمینان دارد که در محلی دورتر از مقداری که باید جست‌وجو کند آب هست، در صورتی که مانعی نباشد و مشقت هم نداشته باشد باید برای تهیه آب برود. «۵۵۵» لازم نیست خود انسان در جست‌وجوی آب برود، بلکه می‌تواند کسی را که به گفته او اطمینان دارد بفرستد و در این صورت اگر یک نفر از طرف چند نفر برود کافی است؛ و همچنین اگر کسی اهل آن ناحیه باشد و خبر از نبودن آب بدهد به همان اکتفا می‌شود. «۵۵۶» اگر احتمال دهد که داخل بار سفر خود، یا در منزل یا در قافله آب هست، باید به‌قدری جست‌وجو نماید که به نبودن آب یقین کند، یا از پیدا کردن آن ناامید شود. «۵۵۷» اگر پیش از وقت نماز جست‌وجو نماید و آب پیدا نکند و تا وقت نماز همانجا بماند، لازم نیست که دوباره در جست‌وجوی آب برود. «۵۵۸» اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جست‌وجو کند و آب پیدا نکند و تا وقت نماز دیگر در همانجا بماند، جست‌وجوی دوباره لازم نیست. «۵۵۹» اگر از درنده بترسد، یا جست‌وجوی آب به‌قدری سخت باشد که نتواند تحمل کند، یا وقت نماز به‌قدری تنگ باشد که هیچ نتواند جست‌وجو کند، جست‌وجو لازم نیست، ولی اگر بتواند مقداری جست‌وجو کند، همان مقدار جست‌وجو لازم است؛ و اگر از دزد بر جان یا مال خودش بترسد نباید در جست‌وجوی آب برود. «۵۶۰» اگر در جست‌وجوی آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصیت کرده، ولی نمازش با تیمم صحیح است. «۵۶۱» کسی که یقین دارد آب پیدا نمی‌کند، چنانچه دنبال آب نرود و با تیمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد که اگر جست‌وجو می‌کرد آب پیدا می‌شد، باید بنابر احتیاط واجب نماز را اعاده نماید. «۵۶۲» اگر بعد از جست‌وجو آب پیدا نکند و با تیمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جایی که جست‌وجو کرده آب بوده، نماز را احتیاطاً اعاده کند، گرچه واجب نبودن اعاده خالی از وجه نیست. «۵۶۳» اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوی خود را باطل کند، نمی‌تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوی خود را نگاه دارد، نباید آن را باطل نماید. و همچنین است اگر بداند که تهیه آب برای او ممکن نیست. «۵۶۴» اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند یا احتمال عقلایی دهد یا دو شاهد عادل خبر دهند که اگر وضوی خود را باطل کند، تهیه آب برای او ممکن نیست، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوی خود را نگاه دارد، احتیاط در آن است که آن را باطل نکند. «۵۶۵» کسی که فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد، اگر بداند که اگر آن را بریزد آب پیدا نمی‌کند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ریختن آن حرام است و احتیاط در آن است که پیش از وقت نماز هم آن را نریزد. «۵۶۶» کسی که می‌داند یا دو شاهد عادل خبر دهند که آب پیدا نمی‌کند، اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضوی خود را باطل کند یا آبی که دارد بریزد معصیت کرده، ولی نمازش با تیمّم صحیح است. ٢ـ مشقّت بیش از حد: «۵۶۷» اگر به‌سبب پیری یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها، یا نداشتن وسیله‌ای که آب از چاه بکشد، دسترسی به آب نداشته باشد، باید تیمّم کند. و همچنین است اگر تهیه کردن آب یا استعمال آن به‌قدری مشقت داشته باشد که مردم آن را تحمل نکنند. «۵۶۸» اگر برای کشیدن آب از چاه، دلو و ریسمان و مانند اینها لازم دارد و مجبور است بخرد یا کرایه نماید؛ اگرچه قیمت آن چند برابر معمول باشد، در صورتی که اجحاف نباشد باید تهیه کند؛ و همچنین است اگر آب را به چندین برابر قیمتش بفروشند. ولی اگر تهیه آنها به‌قدری پول می‌خواهد که نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نیست تهیه نماید. «۵۶۹» اگر ناچار شود که برای تهیه آب قرض کند، باید قرض نماید؛ ولی کسی که می‌ترسد نتواند قرض خود را بدهد، واجب نیست قرض کند. «۵۷۰» اگر حفر چاه مشقّت ندارد، باید برای تهیه آب، چاه حفر کند، مگر اینکه ضرر غیر مالی مهمی در این کار باشد که به‌خاطر آن، دیگر این کار واجب نباشد. «۵۷۱» اگر کسی مقداری آب بی‌منّت به او ببخشد، باید قبول کند. ٣ـ ترس از ضرر: «۵۷۲» اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، یا بترسد که به‌علت استعمال آن، مرض یا عیبی در او پیدا شود، یا مرضش طول بکشد، یا شدت کند، یا به سختی معالجه شود، باید تیمّم نماید؛ ولی اگر آب گرم برای او ضرر ندارد، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل کند، در صورتی که مخارج گرم کردن در حد متعارف باشد، نه خارج از حد معمول. «۵۷۳» لازم نیست یقین کند که آب برای او ضرر دارد، بلکه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود، باید تیمّم کند. «۵۷۴» کسی که مبتلا به درد چشم است و آب برای او ضرر دارد؛ باید تیمم نماید. «۵۷۵» اگر به دلیل یقین یا ترس به ضرر، تیمم کند و قبل از نماز بفهمد که آب برایش ضرر ندارد، تیمم او باطل است؛ و اگر بعد از نماز بفهمد، اگر قطع او بر اساس منشأ و علامت معتبری بوده، نمازش صحیح است، وگرنه بنابر احتیاط نمازش را باید دو مرتبه بخواند. «۵۷۶» کسی که می‌داند آب برایش ضرر ندارد، چنانچه غسل کند یا وضو بگیرد و بعد بفهمد که آب برای او ضرر داشته، وضو و غسل او صحیح است. ۴ـ نیاز به آب برای حفظ جان: «۵۷۷» هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا عیال و اولاد او، یا رفیقش و کسانی که به او مربوطند، مانند خدمتکار از تشنگی بمیرند یا مریض شوند، یا به‌قدری تشنه شوند که تحمل آن مشقت دارد، باید به جای وضو و غسل تیمّم نماید. و نیز اگر بترسد حیوانی از تشنگی تلف شود در صورتی که ذبح آن حیوان برای او ضرر داشته باشد، باید آب را به آن بدهد و تیمم نماید، اگرچه حیوان مال خودش نباشد؛ و همچنین است اگر کسی که حفظ جان او واجب است، به‌طوری تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود. «۵۷۸» اگر غیر از آب پاکی که برای وضو یا غسل دارد آب نجسی هم به مقدار آشامیدن خود و کسانی که به او مربوطند داشته باشد، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارد و با تیمّم نماز بخواند؛ ولی چنانچه آب را برای حیوانش بخواهد باید آب نجس را به آن بدهد و با آب پاک وضو و غسل را انجام دهد. ۵ـ نیاز به آب برای تطهیر: «۵۷۹» کسی که بدن یا لباسش نجس است و کمی آب دارد که اگر با آن وضو بگیرد یا غسل کند برای آب کشیدن بدن یا لباس او نمی‌ماند، باید بدن یا لباس را آب بکشد و با تیمّم نماز بخواند. ولی اگر چیزی نداشته باشد که بر آن تیمم کند، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند. ۶ـ نداشتن آب مباح: «۵۸۰» اگر غیر از آب یا ظرفی که استعمال آن حرام است، آب یا ظرف دیگری ندارد، مثلاً آب یا ظرفش غصبی است، باید به جای وضو و غسل تیمم کند. ٧ـ نداشتن فرصت برای وضو یا غسل: «۵۸۱» هرگاه وقت به‌قدری تنگ باشد که اگر وضو بگیرد یا غسل کند، تمام نماز بعد از وقت خوانده می‌شود، باید تیمم کند. و در صورتی که اگر وضو بگیرد یک رکعت از نماز را در وقت می‌خواند و بقیه را خارج وقت، ولی اگر تیمم کند تمام نماز را در وقت می‌خواند، می‌تواند بنابر اظهر هر کدام را خواست انجام دهد، ولی احتیاط مستحب در تیمم و خواندن تمام نماز در وقت است. و اگر با تیمّم هم تمام نماز را نمی‌تواند در وقت بخواند، باید بنابر احوط بلکه اقرب وضو بگیرد و یک رکعت نماز را در وقت با وضو بخواند. «۵۸۲» اگر عمداً نماز را به‌قدری تأخیر بیندازد که وقت وضو یا غسل نداشته باشد، معصیت کرده، ولی نماز او با تیمّم صحیح است. «۵۸۳» کسی که شک دارد که اگر وضو بگیرد یا غسل کند وقت برای نماز او می‌ماند یا نه، باید تیمم کند. «۵۸۴» کسی که به‌واسطه تنگی وقت تیمّم کرده، چنانچه بعد از نماز آبی که داشته از دستش برود، اگرچه تیمّم خود را نشکسته باشد، در صورتی که برای نمازهای بعد وظیفه‌اش تیمّم باشد، باید دوباره تیمم نماید. «۵۸۵» کسی که آب دارد، اگر به‌واسطه تنگی وقت با تیمّم مشغول نماز شود و در بین نماز آبی که داشته از دستش برود، برای نمازهای بعد می‌تواند با همان تیمّم نماز بخواند. «۵۸۶» اگر انسان به‌قدری وقت دارد که می‌تواند وضو بگیرد یا غسل کند و نماز را بدون کارهای مستحبی آن مثل اقامه و قنوت بخواند، باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون کارهای مستحبی آن به‌جا آورد، بلکه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد، باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون سوره بخواند.
کتاب: توضیح‌المسائل | شناسه: ۳۷۵۵ | پیوند ثابت
منبع:
bahjat.ir